26 stycznia 2020 roku miały miejsce uroczystości odsłonięcia tablic z nazwiskami mieszkańców gminy Lipusz i Skwieraw - więźniów niemieckiego obozu w Potulicach w 75 Rocznicę Wyzwolenia.
Niemiecki obóz w Potulicach istniał od listopada 1940 do stycznia 1945 roku. Uwięziono w nim co najmniej 25 tys. osób, z czego dużą grupę stanowiły dzieci. W źródłach niemieckich nazywany był obozem przesiedleńczym lub obozem pracy, jednak warunki w nim panujące: zmuszanie więźniów do niewolniczej pracy, brutalna przemoc fizyczna i psychiczna oraz głodowe racje żywnościowe, w połączeniu z prymitywnymi warunkami sanitarnymi, upodobniły go do obozu koncentracyjnego.
W Potulicach, w latach 1943 – 1945, uwięziono ponad 500 mieszkańców gminy Lipusz, z których co najmniej 24 zmarło. Była to największa, obok mordu w Karpnie, zbrodnia popełniona przez okupacyjne władze niemieckie na miejscowej ludności w czasie II wojny światowej. Do obozu wysiedlano całe wsie i sołectwa. Niemcy nie oszczędzali kobiet w ciąży, noworodków ani sędziwych starców. Najmłodsze dziecko, osadzone w Potulicach, miało 9 dni, najstarszy więzień prawie 80 lat.
Tragedia wywózek do obozu rozegrała się w gminie Lipusz w dwóch etapach. W fazie pierwszej, trwającej od 26 sierpnia do 23 września 1943 roku, deportowano co najmniej 158 osób. W następnym roku wysiedlenia rozpoczęły się 12 lipca i trwały do 5 listopada. Wówczas uwięziono w Potulicach około 300 mieszkańców. Pojedyncze rodziny były wywożone także w styczniu 1944 roku.
Szczególnie tragiczny był los najmłodszych więźniów obozu. Opracowania historyczne podkreślają: „Dzieci w Potulicach były dziesiątkowane przez tyfus i czerwonkę. Umierały z braku opieki lekarskiej, wreszcie z powodu bicia i maltretowania. Większość dzieci miała bardzo ograniczony kontakt z rodzicami, co również odbijało się na ich stanie zdrowia”. Wśród 24 ofiar obozu z gminy Lipusz, których nazwiska dotychczas ustalono, aż 18 to małe dzieci. Najwięcej z nich zmarło późną jesienią i zimą na przełomie 1943 i 1944 roku. Od 14 sierpnia 1944 roku. najmłodsze dzieci zwalniano z obozu. Niemcy nie kierowali się względami humanitarnymi, lecz, jak to określali, niewielką przydatnością najmłodszych więźniów do pracy przymusowej. Uwolnione dzieci były bardzo wycieńczone. Kilkoro z nich zmarło wkrótce po opuszczeniu obozu, a te, które przeżyły, cierpiały z powodu oddzielenia od rodziców.
Obóz został wyzwolony 21 stycznia 1945 roku.
Po wojnie pamięć o ofiarach i cierpieniu ludności Lipusza przetrwała w rodzinach dotkniętych tą tragedią. Ważnym wydarzeniem stało się odsłonięcie 9 sierpnia 2009 roku pomnika ku czci więźniów obozu. Powstał on dzięki staraniom księdza prałata Jana Ostrowskiego, Wójta Gminy Lipusz Mirosława Ebertowskiego oraz grona byłych więźniów.
Lipuskie rodziny zostały okrutnie doświadczone przez obozowe przeżycia. Niech umieszczone na tej tablicy imiona i nazwiska uwięzionych w Potulicach nigdy nie zostaną zapomniane i będą hołdem dla tych, którzy cierpieli i umierali za to, że byli Polakami.
(Opracował Pan Grzegorz Knopik)
